Yazılar
Peywend Yayınları
Peywend Yayınları son yıllarda Kürtçe, Türkçe, Arapça ve Farsça da çok değerli ve önemli kitaplar yayınlamaktadır. Özellikle Kürt dili, kültürü, edebiyatı ve tarihi üzerine yazılmış Kürdçe yazar ve akademisyenlerin kitap ve tezlerinin birbiri ardından yayımlıyor. Bunlar daha çok Mardin Artuklu Üniversitesi, Hakkari Üniversitesi, Bingöl Üniversitesi, ve Van Üniversitesi bünyelerinde
bulunan Yaşayan Diller Enstitüsü’nün Kürt Dili ve Kültürü Ana Bilim Dallarında hazırlanan Kürdoloji konusunda yapılmış, savunulmuş yüksek lisans ve doktora tezleridir.
M. Xalid Sadînî (d. 1966) yönetimindeki Peywend Yayınları şimdiye kadar 150 den fazla kitap yayımlamıştır. Peywend Yayınları’nın merkezi Van’dır. 2021-2022 yıllarında yayımlana kitaplar şunlardır: Bu kitapların hemen hemen tamamı Kürdçe yayımlanmıştır. Bu kitapların isimleri şöyledir:
Peywend’in yayınladığı sempozyum kitapları;
1- Kürtçede İslami İlimler. Komisyon Sempozyum
2. Nanînasî- Komisyon/ Sempozyum
3. Feqînasî- Komisyon/ Sempozyum
Peywendin yayınladığı master ve doktora tezleri
1- Tehsîn İbrahîm Doskî Û Cihê Wî Di Edebiyata Kurdî Da // M. Xalid Sadini /
2- Poetîkaya helbesta neteweyî (Gotarên li ser Helbesta Kurdî ya Modern) / Mehmet Yildirimçakar / Lêkolîn û Rexne
3- Analîza çend çîrokên herêma Culemêrgê li gorî rêbaza Vladimir Propp / Yasin DURAN / Lêkolîn
4- Bêjenasiya Kurdî / Ahmet DEMİR / Lêkolîn
5- Sûretên Piştê / Ferzan Şêr / Lêkolîn
6- Di Romanê de mekan / Cihan Kaynar / Lêkolîn
7- Hikayetên Bazidî de Sentaks/ Şerif Guzel / Lêkolîn
8- Hîzan / Nevzat Eminoglu /Lêkolîn
9- Dasa Şemo û Çakûça Gorkî, Xwendineke Berawirdkî li dor Şivanê Kurmanca û Sêbareya Gorkî / Ferhat YILMAZ / Lêkolîn
10- Hizra Navneteweyî û Rengvedana Wê di helbesta nû ya kurdî ya Cegerxwî, Goran, Qedrîcan Wek Nimune/ Perwîn Reuf Hadî DOSKÎ / Lêkolîn
11- Binyata Vegêranê Di Romana SOBARTO YA Helîm Yûsiv de / Rebeen Ahmed Mahmood /Lêkolîn
12- Di Helbestên Cegerxwîn De Ajal Û Awayê Bikaranîna Ajalan / Muzaffer Duman /Lêkolîn
13- Hêmanên Folklorîk di Romanên Eliyê Evdilrehman de / Hasan Filitoglu / Lêkolîn
14- Hetê Gramerî Ra Fekê Çewlîgî / Yaşar Baluken /Lêkolîn
15- Mintiqaya Licê Ra Diwes Sakinî û Versiyonê Înan Pêveronayîş û Tehîl / Arêdayox Îhsan Tektaş / Lêkolîn
16- Ez Dibêjim Vê Klamê Sewa We, Dengbêjî di Peywenda Patronajê de / Zeki Gurur /Lêkolîn
17- Hunera Îqtîbasê Di Edebiyata Kurdî Ya Klasîk Da / Veysi İNCİ / Lêkolîn
18- Xerîb û Nasîb Çewlîg ra Çewres Sanikî/ Arêkerdox Newzad VALÊRÎ / Folklor
19- Folklora Kurdî Di Romanên Erebê Şemo De / Ebubekir GOREN /Lêkolîn
20- Nirxandina berhemên Mehmet Uzun / Lokman POLAT / Lêkolîn
21- Meryemxan / Melahat ULUÇ/ Lêkolîn
22- Werger wek Kirineke Çandî / Ziyaddin Yildirimçakar / Lêkolîn
23- Di Romanê De Mekan / Cihan Kaynar / Lêkolîn
24- Çîrok û motîf / Bunyamin Demir / Lêkolîn
25- Destana Dewrêşê Evdî / M. Şirin Filiz / Destan
26- Weliyên kurd di nefahatu’l-unsê de / Mehmet Emin Cirik / Dînî
27- Analîzeke Sosyolîngûîstik Li Ser Morfolojîya Navdêrî Ya Devokên Kurmancî: Devokên Başûrê Rojhilat Û Başûrê Rojava Û Bakur / Tez - Zanistî / Mehmet Yonat / Tez - Zanistî
28- Destpêkek Ji Bo Felsefeyê / İbrahim Bor / Tez - Zanistî
29- Rêzegotarên Zimannasîya Kurdî / Ahmet Kırkan / Tez - Zanistî
30- Rêzegotarên Zimannasîya Kurdî Destpêk Û Têgehên Sereke / Ahmet Kırkan / Tez - Zanistî
31- Jîyana Mela Ebdulmecîdê Gulordî Û Helbestên Wî / Mazlum Yilmaz / Tez - Zanistî
32- Behsê Tirkkerdişê Kurdan De Merkezêk: Enstîtuya Cigêrayîşî Yê Kulturê Tirkan / Nevzat Anuk / Tez - Zanistî
33- Mewlidê mela ehmedê xasî - “mewlidu'n-nebiyyil-qureyşiyyî” / Mehmet Yergin / Tez – Klasîk
34- Ferhengnasi / Umit Işik / Tez - Zanistî
35- Sanikê Mintiqaya Guevdereyî / Pervin Septioğlu / Tez - Zanistî /
36- Di Kurmancî Û Soranî De Qertafên Rêzimanî / Menaf Mehmûd Bapîr / Tez - Zanistî
37- Kurmanciya Devera Sîpan Fonetîk Û Fonolojî / Zafer Açar / Tez - Zanistî /
38- Destana Memê Alan Û Mem Û Zîn A Ehmedê Xanî / Volkan Korkmaz / Tez - Zanistî
39- Lêkolîneke Sentaksî Li Ser Berhema Camî’eya Rîsaleyan Û Hîkayetan / Şerif Guzel / Tez - Zanistî
40- Lêker Di Zimanê Kurdî De / MUSA KAVAL / Tez - Zanistî
41- Qetreyek Ji Behra ‘Îrfanê / Nurettin Ertekin / Tez - Zanistî
42- Helbest Di Şerefnamê De / Necmettîn Keve / Tez - Zanistî
43- Lîstikên Gelêrî yên Herêma / Agit Başak / Tez - Zanistî
44- Kurmancîya Xerîbistana Xorasanê / Mehdî Caferzade / Tez - Zanistî
45- Di Edebiyata Kurdî de Nezîre / Reşat Ozkaplan / Tez - Zanistî
46- Berawirdkirina mem û zîna kurmancî û ya hewramî / Tez - Zanistî / Cîhan Perwîz /
47- Mem û Zîn û Folklor /Abdulkerim Suruş / Vekolîn
Kürt klasik ve modern edebiyatı üzerine Peywend’in yayınladığı kitaplar. Bunların bir çoğu ilk defa yayınlanıyor. Bu kitaplardan Mulemme’ tam bir şaheserdir. Zira içinde sadece Kürd şairlerin yazabileceği 4 dilde şiirleri de ihtiva eden çok dilli şiirler vardır. Bu şairlerin isimlerine baktığımızda 54 şairin Kürdçe’nin Kurmanci lehçesiyle 15 şairin Sorani lehçesiyle ve 4 şairin de Zazaki lehçesiyle Arapça, Farsça, Türkçe ve Kürdçe’yi harmanlayarak şiirler yazdığını görüyoruz. Bilindiği gibi Arap şairler Arapça’dan başka bir dille yazmamışlardır. Farslar da, Farsça’dan başka en fazla Arapça ile yazmışlardır. Osmanlı Şairleri de Türkçe, Farsça ve Arapça ile yazmış iken, Kürd şairler her dört dilde şiirleri aynı şiir gibi yazmışlardır. Birinci satır Kürdçe, ikinci satır Arapça, üçüncü satır Farsça, dördüncü satır Türkçe vs. Konu aynı konudur, sadece satırlar farklı kaleme alınmıştır. Buna Mulemme deniyor.
Ayrıca burada isimleri zikredilen bir çok divan ve divançe tahlil edilmiş ve bilimsel tezler olarak yukarıda adı geçen ilgili üniversitelerin bilimsel kurullarına sunulmuş ve tez olarak kabul edilmişlerdir.
1- Di Kurdî de Mulemme’-Govenda Zimanan/ Z. Ertekîn- Ayhan Yıldız
2- Sırrul’mehşer Feqe Reşîdê Hekkarî/Klasîk
3- Dîwana Kurmancî / Ebdulrreqîp Yusiv / Klasîk
4- Dîwana Hedbî / M. Burhan Hedbî / Dîwan
6- Dîwana Mewlana Xalid Şarezorî / Werger Abdurrahîm Înanç / Dîwan
7- Dîwana Mela Mihemedê Seyda / S. C . Nizami / Dîwan
8- Dîwançeya Seyfiyê Şoşî / Muslih Sezer / Tez – Zanistî – Dîwan
9- Dîwan Tehsîn İbrahîm Doskî / M. Xalid Sadini / Dîwan
10- Dîwana Mela Yasîn Yusrî / Semih Gezer / Tez - Dîwan
11- Dîwana Laxer / Haci Yilmaz / Tez – Dîwan
12- Firmêskên Azadiyê / Diya Ciwan / Dîwan
13- Mewlûda Nebî / Mevlid-İ Şerif / M.Xalid Sadînî/ Kilasîk
14- Cîhanşah / Dr. Ahmet Gemi / Klasîk
16- Nûra Nepenî / Klasîk / Nurettin Ertekin / Klasîk /
17- Mîrnameya Hekarîyan / Temerxanê Yazicî / Çeviren M.Xalid Sadini / Klasîk
18- Morîkên Gerdena Kurmancî / Fener Rojbiyanî / Dîwan
19- Dîwana Şêxê Sen’anî Bi Xezela Feqehê Teyra Û Xemgînê Xanî / Tez - Dîwan / Dr. Ahmet Gemi / Tez – Dîwan
20- Dîwana Tîrêj / Seydayê Tîrê/ Dîwan
21- Qesîdeya Burde / Abdurrahim İnanç / Dînî
22- Luccetul Esrar / Dînî / Abdurrahim İnanç / Dînî
23- Sûreyek Ji Sûretê Te / Mustafa Acar / Helbest /
24- Kevirên Kerenkotî / Mustafa Acar / Helbest /
25- Wet'tînî Wez'zeytûnî / Mustafa Acar / Helbest /
26- Zimanê Me / Mustafa Acar / Zarok – Helbest
27- Pîya / Valêrî, Newzat / Helbest
28- Şair Dibê / Omer Dilsoz / Helbest
29- Dîwan 1-2 / Ebdullah Peşêw/ Dîwan
30- Dengê Ehlê Sunnet/ Zeherî/ Dîwan
Yayınlanan kitapların dışında yaklaşık 100 den fazla klasik divan, divançe, akidename, mewludname, tecwidname vb. eseri de yayınlamaya hazırlamaktadırlar.
Görüldüğü gibi çok zengin bir edebiyat vardır. Bu kitapların isimleri bile Kürd edebiyatının zenginliğini ortaya koymaktadır. Günümüze kadar, Ehmedê Xani (1650-1707), Feqîyê Teyran (1561-1632), Mela Ehmedê Cizîrî (1568-1640?), Elî Herîrİ (15. 16. YY?), Baba Tahir Üryan (938-1055), Mela Hüseyînê Bateyî (1675-1750), Hacî Qadirê Koyî (1815-1897), Cigerxwîn (1903-1984) … gibi birkaç şair dışında Kürdçe yazan şairler olmadığı bilinirdi. Örneğin ben böyle bilirdim. Veya bu şairler hakkında yeterli bilgiler yoktu. Ama, M. Xalid Sadînî yönetimindeki Peywend Yayınları gösteriyor ki çeşitli tarihsel dönemlerde Kürdçe yazmış pek çok şair var. Şüphesiz, Süleyman Çevik yönetimindeki Nûbihar Yayınlarını da bu konuda emeği çoktur.
Peywend Yayınları bilimsel tezlerin, klasik metin ve divanların yanı sıra modern edebiyatın eserlerini de yayınlamaktadır. Folklorik çalışmaların yanısıra roman, deneme, tarih, antropolojik vb. bir çok kitabı da yayınlamıştır. Şimdiye kadar Hesenê Metê, Helîm Yusuf, Ramazan Alan ve Omer Dılsoz’un bütün eserlerini de toplu olarak yayınlayan Peywend yayınlarının bunlardan başka bazı kitapları da şunlardır;
1- Çima? / Egîtê Çerkez/ Roman
2- Asingerê Kor / Kovan Sindî / Roman
3- Paradîs / Lokman Polat / Roman
4- Mêrê Ku Li Teriya Xwe Digere / Helîm Yusiv / Çîrok
5- Fatîheya ‘Işqê / M. Zahir Ertekîn / Ceribandin
6- Karibarên Gelê Kurd / Ehmedê Hepo / Folklor
8- Gelê Ku Li Welatê Xwe Digere, Kurdên Qazaxistanê / Prof. Dr Ahmet Ozer / Lêkolîn
9- Were Quling / Tamara Refo Kubara Refo / Bîranîn
10- Dinyaya Me Ya Germ-Dinyaya Wan Ya Sar / Omer Dilsoz / Roman
11- Siwar Û Peyar / Omer Dilsoz/ Roman
12- Li Dû Bihuşta Berze / Omer Dilsoz / Roman
13- Serpêhatiyên Mîro Û Simore / Omer Dilsoz / Roman
14- Remayîş / Roman / Îrfan Akdag Akdag / Roman
15- Durr’ul Mecalis/ Mela Musayê Hekkarî/ Klasîk- Çîrok
16- Lawikê Gundî / Şerif Yilmaz Adiyaman / Roman
17- Komara Dînan / Helîm Yûsiv / Çîrok/Şano
18- Morîbeşkê Êntel / Omer Dilsoz / Şano
19- Kanûnkuj / Omer Dilsoz / Bîranîn
20- Nasname Û Pirsgirêka Nasyonalîzma Kurd / Cemal Nebez / Çev. Ziya Avci
21- Bîranîn Û Şahidîya Hinek Bûyeran / Bîranîn / Ziya Avcı /
22- Dîroka Cafan / Hasan Caf / Çev. Ziya Avci / Dîrok
23- Usûlu’l - Fiqha Kurdî / Muhammed Raşit Dundar / Dînî
Kürd Dili ve Edebiyatına Katkılar
Görüldüğü gibi Peywend Yayınları bu çalışmalarıyla Kürd diline, Kürd edebiyatına önemli katkılar sunmaktadır. Bunun belirtilmesinde büyük bir yarar vardır. Bu bakımdan bu yazıyı Peywend propagandası olarak algılamak doğru değildir.
Çok Önemli Bir Soru
Burada çok önemli bir soru var. Bu kadar zengin Kürd yazınına, Kürd edebiyatına rağmen, Cumhuriyet’le birlikte, Kürd diye bir milletin, Kürdçe diye bir dilin olmadığı propagandası nasıl yapılabilmiştir? Red, inkar sürecinin yasaklama, asimilasyon, imha süreciyle birlikte yürütüldüğü de bilinmektedir. Ve bu süreç özellikle dönemin Türk yazarları, Türk basını, Türk aydınları tarafından, üniversite ve yargı organları tarafından, nasıl, doğal, makul karşılanabilmiştir? Cumhuriyet Kürdlere ne kazandırmıştır?
20. yüzyılın ilk çeyreğinde, İstanbul’da canlı diyebileceğimiz bir Kürd basını vardı. Kürdistan Gazetesi, Kürd Teavün ve Terakki Gazetesi, Roji Kürd, Hetawe Kürd, Jîn, Kürdistan dergileri vardı. Bunların büroları Çağaloğlu’ndaydı. Bunun yanında Kürd Teavün ve Terakki Cemiyeti, Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürd Kadınlar Birliği, Kürd Dindarlar Birliği, Kürd Hamallar Birliği gibi örgütlenmeler, Kürd Meşrutiyet Mektebi gibi kurumlar vardı. Böyle bir süreç yaşanırken, dönemin Türk basının, Türk yazarları, Türk aydınları, üniversite ve yargı organları da bu süreci yakından izlemişken, yukarıdaki soru, önemli bir soru olarak ortada durmaktadır.
Not
Bu yazının hazırlanmasında, Peywend Yayınları Yöneticisi M. Xalid Sadînî ‘nin çok büyük yardımını gördüm. Peywend Yayınları’na ve M. Xalid Sadînî’ ye içten teşekkür ediyorum.